wspomnienia

Wspomnienia bywają zwodnicze, ulegają przebarwieniom, idealizacji, auto-cenzurze. Łatwo się z nich ześlizgnąć w bezczelną fikcję; często zdarza się, że mówią więcej o wspominającym, niż o wspominanym. Są dynamiczne, ewoluują, mutują lub giną, za każdym razem odsłaniając inną postać wspominającego narratora. Z wiekiem zmieniają się nasze reakcje i zachowania, nabieramy dystansu i refleksji, racjonalizujemy nasze wybory i decyzje, oszukujemy się. Wspomnienia pełnią rolę papierka lakmusowego zmian, którym podlegamy.

Jaki człowiek i jego stan psychiczny, takie wspomnienia. Są więc wspomnienia trzymające przy życiu, ogrzewające radością i nadzieją, jak i wspomnienia niszczące, spowite ciemnością i zaludnione potworami. Pierwszym typem wspomnień dzielimy się chętnie i wracamy do nich często. O tych drugich wolelibyśmy zapomnieć, zostają pominięte, abyśmy mogli zachować równowagę emocjonalną lub po prostu zachować twarz i bez obaw spojrzeć w lustro. Są też wspomnienia nieprzekładalne, które tylko tracą, jeśli postanawia się o nich opowiedzieć…

Wspomnienia skrywane, strącone do nieświadomości lub specjalnie pominięte, na przykład dlatego, że stanowią dowód naszej próżności, podłości, niewierności czy frustracji, takie wspomnienia wymagają odwagi mówienia bolesnej prawdy o nas samych.

Wspomnienia, którymi dzielę się poniżej, to wierzchołek góry lodowej, skrywającej pod powierzchnią czasu i przemilczenia wszystko to, o czym w kontekście Sławka pisać nie chcę lub nie powinienem. Zmarli nie żyją w próżni. Zamieszkują wspomnienia żywych i nawet najlepiej umotywowana odwaga w mówieniu prawdy o zmarłym może wyrządzić krzywdę żyjącemu. Wspominam o tym, ponieważ w moją relację ze Sławkiem wpisane są osoby, które z pewnością nie życzyłyby sobie, żebym publicznie wypowiadał się na ich temat. Aby dać wspomnienie pełne i odważne, musiałbym w pierwszej kolejności pisać o tych osobach i o sobie, o naszych podłościach i frustracjach, próżności i niewierności, którymi Sławka skrzywdziliśmy. Odsłonię więc tylko fragmenty portretu Sławka.

Jaką miał twarz? Jakie oczy, a jakie dłonie? Jaki był w życiu prywatnym, a jaki był w pracy? Jak, z kim i gdzie mieszkał, jakimi jeździł samochodami, co czytał, jak się ubierał, co jadł, co pił, co kochał, a czego nienawidził? Co czuł do siebie? Co widział w otaczającym go świecie, a co w snach? Czy był właśnie taki, jak o nim piszę, jak go pamiętam? Tak, był też taki. Ale czy na pewno? „-Weź już tak nie przeżywaj” - powiedziałby Sławek na moje rozterki.

Czy na pewno tak by powiedział?

Sławka poznałem w roku 2008 i przez siedem następnych lat otrzymałem od niego to, co między ludźmi piękne: radość ze wspólnej pracy, wdzięczność, pomoc, wiedzę, współczucie i przebaczenie. Trudno mi uwierzyć, że to tylko siedem lat. Żyję w przekonaniu, że Sławka znam całe życie. To przekonanie bierze się z przeżyć i podróży, które nas połączyły.

Do Zawoi jeździliśmy kilkakrotnie na przestrzeni trzech lat. To było miejsce o wyjątkowych właściwościach energetycznych, położone na wzgórzu, z zagajnikiem i widokiem na góry. W Zawoi widziałem Sławka szczęśliwego i takim go zapamiętam.

Obrazek z Zawoi: Sławek, ubrany w kufajkę i gumiaki, siedzi przy drewnianym stole i oprawia ryby - pstrągi; na stole siedzi mały kosmaty pies; Sławek nazwał go Czułi, czyli największy głupek we wsi. Sławek oprawia rybę, Czułi przygląda się zaciekawiony.

Rozpalamy wielkie ognisko i wymyślając historyjkę założycielską przypominamy sobie jak to jest. Tak naprawdę nie poznaliśmy się w roku 2008, tylko teraz, a więc również siedem tysięcy lat świetlnych temu, w Mgławicy Orzeł, w monumentalnych słupach gazowych, które ludzkość nazwała Filarami Stworzenia. Ich patetyczna nazwa wzięła się być może stąd, że z perspektywy Ziemi imponująca formacja Filarów sprawia wrażenie spokojnej i przyjaznej, wręcz bajkowej, ale to nie jest fajna przestrzeń; mamy na nią ze Sławkiem własną nazwę zaczerpniętą z piosenki Kultu - "Elektryczne Nożyce"; „Elektryczne nożyce z gór/w Kosmosie nie ma większych…” Tam się właśnie poznajemy, w Elektrycznych Nożycach, które pełnią rolę aresztu wydobywczego w wielkim systemie uwięzienia jakim są cykle reinkarnacyjne. Ja i Sławek jesteśmy recydywistami, dużo bliżej nam do stoickiej teorii wiecznego powrotu, niż do buddyzmu, nie wierzymy w reinkarnację, w ogóle w żaden system religijny, więc po wyczerpujących przesłuchaniach przechodzimy kolejne żmudne szkolenie przygotowujące nas do podróży. On wyrusza pierwszy. Wybiera sobie rodziców Marię i Gerarda i przybywa na Ziemię 29 grudnia 1975 roku, otwierając doświadczenie Sławomira Pstronga; ja zjawiam cztery lata i dwa miesiące później. W niełatwym do życia kraju o nazwie Polska żyjemy bez świadomości o sobie nawzajem. Formują nas podobne i skrajnie odmienne doświadczenia, jesteśmy zajęci sobą i popełniamy szereg błędów poszukując szczęścia w odległych i obcych rejonach, choć ono, jak mówią mądrzy ludzie, zawsze jest obok, na wyciągnięcie ręki. Stale czujemy, że za mało wiemy, więc obaj - do trzydziestego roku życia - ciągle i nieprzerwanie pobieramy nauki na przeróżnych stopniach abstrakcji, od nauczania elementarnego zacząwszy, na akademickim skończywszy (potem trzeba się było uwalniać od wielu bredni). Poszukujemy odpowiedzi zadając coraz więcej pytań. Nasze wątpliwości traktujemy z czułością i pobłażliwym uśmiechem, uważamy je za przejaw indywidualnej wolności. Dzięki niej w naszych nieporadnych i tragikomicznych poszukiwaniach stajemy się nie tym, co myślimy, ale tym, co czujemy, bowiem z wiekiem zyskujemy świadomość, że nasze myśli nie są dziewiczo nasze, tylko zapożyczone od innych umysłów i przetworzone na nasze własne potrzeby. Uczucia mamy własne i pragniemy się nimi dzielić w wyjątkowy sposób - chcemy robić nasze autorskie filmy. Umawiamy się na to w roku 2010. Wyruszamy w podróż. Odlatujemy. Z naszego wzgórza bije łuna. Sławek, oświetlony światłem ognia, patrzy na rozgwieżdżone niebo.

Łysa głowa, wysokie czoło, czasem jego twarz przywodziła mi na myśl morskiego ssaka. Z postury mógł przypominać cieślę, albo boksera, był szeroki w barach. Leży na leżaku, jest mu dobrze, wygrzewa się w delikatnym słońcu.

Sławek przykłada ucho do pnia, zamyka oczy i wsłuchuje się w swój szum. Ja stoję przy brzozie obok, obejmuję ją i też przykładam ucho do pnia. Zamykam oczy. Słyszę szum mojej krwi i miarowe bicie serca. Stoimy w ogrodzie, przytulamy drzewa.

Po kilku dniach rozmów zapada cisza, milczymy całe godziny, a potem całe dnie; bez słowa mijamy się w naszym małym domku i w wielkim ogrodzie; Sławek pracuje nad swoją partią tekstu, ja nad swoją. Odzywamy się w sprawach najpotrzebniejszych i najbardziej istotnych, jak ta na przykład: -Chcesz piwo?

W wiejskim barze pod Nowym Sączem pijemy francuski koniak i wymyślamy. Na kwaterę wracamy biegiem, 12 kilometrów, żeby być w formie. Biegniemy w nocy, po spiekocie dnia chłodzi nas zimne powietrze. Wbiegamy we mgłę.

Boisko leży na zboczu. Między bramkami zbitymi z żerdzi sosnowych gramy w piłkę nożną w stylu Monthy Python. Piłka stacza się po pochyłości zbocza i ucieka, akcje trzeba przeprowadzać pod górkę. Przewracamy się ze śmiechu.

Krakowski Kazimierz, upalna czerwcowa noc; piękni, uśmiechnięci ludzie chodzą po ulicach; siedzimy ze Sławkiem na zewnątrz „Omerty”, we wnęce witryny. Pijemy pożywne piwo i rozmawiamy, wymyślamy. Lubiliśmy też przesiadywać w „Zlewie”, był tuż za rogiem.

W „Pięknym psie” Sławek pląsa na parkiecie pod Wu-Tang Clan.

23 grudnia 2012. Jesteśmy w kuchni znanego aktora, siedzimy ze Sławkiem przy stole i kroimy cebule do śledzi. Sławek opowiada o „Zamieci” i płacze od cebuli.

Warszawa, marzec 2013. Od wczesnych godzin popołudniowych okupujemy węgierską restaurację. Po wyjściu ostatnich klientów właściciel zamyka lokal i siada z nami do stołu, pozwala nam zapalić cygara. Rozmawiamy.

Sławek lubił opowiadać i miał o czym: na przełomie lat 80-tych i 90-tych jeździł do Jarocina, był asystentem Violetty Villas, przeprowadził wielogodzinną rozmowę z Jerzym Hasem; opowieści z Kuby jak uciekał przed tornadem, albo jak w ’95 pojechał stopem do Paryża, żeby odnaleźć ukochaną dziewczynę; historie z seminarium, z rodzinnego Skórcza, z Hollywood... Byliśmy przyjaciółmi, mówiliśmy sobie wszystko.

Warszawa, klub Urban Garden. Sławek stoi na bramce przed trzema wielkimi ochroniarzami, słuchają go z wypiekami na twarzy. Wbrew pozorom Sławek znał wielu ludzi i wielu ludzi znało Sławka. Umiał rozmawiać z człowiekiem, umiał słuchać i opowiadać, dlatego był dobrym reżyserem. Odebrał wykształcenie od filmowców, którzy znają warsztat i są w nim mistrzami, od początku swojej drogi artystycznej pracował z wybitnymi twórcami. Proszę też pamiętać, że był cały czas czynny zawodowo i pisał. Ale historyjki nie wiszą w powietrzu, nie mieszkają pod paznokciem. Rodzą się z ciężkiej pracy, cichej, skromnej i oczyszczającej duchowość. Nim jednak do pracy dojdzie, trzeba historyjkę lub jej zręby otrzymać, najczęściej od drugiego człowieka, przy czym, żeby ją dostać, trzeba do człowieka wyjść, zainteresować się nim. Trzeba się skupić.

Lubiliśmy włóczyć się po mieście, bo jak się chodzi i rozmawia, to się lepiej wymyśla. Czy to w Krakowie, czy w Warszawie, często przyczepiały się do nas osoby bezdomne, jak również włóczędzy, ludzie pijani, ludzie trzeźwi oraz wszelako naćpani, najróżniejsi ideowcy, fałszywi żebracy, garbaci na niby, namolne karły, dobroduszne wielkoludy, przeróżni oberwańcy, chytrusy, drobni złodzieje, artyści przed i po debiucie i inni miejscy szatani. Lubiliśmy z nimi rozmawiać. Kiedyś pod „Zlewem” para kloszardów nazwała mnie panem oficerem policji i dla żartu hajlowali przede mną. Śmiali się przy tym zdrowo, a Sławek razem z nimi. Stronił od wielkich słów, wolał rozpoznać wielkość w prostej sytuacji, w szczerym uśmiechu anonimowego człowieka. Obce mu były wyrafinowania i stylistyczne rygory, chociaż w odniesieniu do kina i literatury był znawcą i smakoszem. Salonowe dykteryjki i wyszukane słówka trzymał na boku. Nie ulegał stadnym odruchom. W sytuacji, gdzie inni rozpychali się łokciami, on robił krok w tył. Był obdarzony wrodzoną przenikliwością emocjonalną, która bywa darem kłopotliwym; w relacjach z ludźmi nie uprawiał bezrefleksyjnego rozdawnictwa emocjonalnego - jak ja - ale i tak był zdecydowanie bardziej dawcą, niż biorcą energii. I była to energia dobra, a nie zła. Moją domeną był wówczas nadmiar, jego domeną umiar. Sławek pozbawiony był patosu, którego ja zawsze miałem w nadmiarze. W obyczaju - który teoretycznie osłabia dramaturgię - Sławek dostrzegał wielką siłę. Lubił oglądać „Chłopaków z baraków”, często wchodził na portal wiocha.pl i zaśmiewał się memów i filmików. Ja chodziłem na koturnach, on w klapkach. Wywracałem się, Sławek pomagał mi się podnieść. Dziś uważam, że charakterologicznie i mentalnie więcej nas wówczas różniło, niż łączyło; "...podobne podobnemu na nic się nie przydaje - właśnie dzięki temu podobieństwu" - mówi platoński Sokrates w dialogu "Lizys".

Z pewnością łączyła nas miłość do filmu. Obejrzeliśmy ich wiele, dyskutowaliśmy o nich. Nasze największe filmowe inspiracje: Chaplin, angielscy „młodzi gniewni”, z polskich twórców na pierwszym miejscu – Munk. Poszliśmy z grupą przyjaciół na prapremierę „Prometeusza” Scotta. Po seansie Sławek powiedział: "-Wiesz, co mi się najbardziej podoba w tej historii? To, że twój stwórca chce cię zajebać".

Pisanie naszych scenariuszy filmowych stanowiło amalgamat konkretnych postaw i reguł postępowania. Mam tu na myśli niechęć do kaznodziejskiego tonu filmowych bufonów i koneserów, wokół których ogłupiająca dystrybucja pijaru i konformistyczna krytyka tworzy atmosferę admiracji. Okazywaliśmy niechęć wobec środowiskowych arbitrów i komisji eksperckich. Z wzajemnością. Irytowało nas, że poziom nagród czy wyróżnień osiągają filmy mierne lub poprawne, a nie odważne. Martyrologie i resentymenty narodowe uważaliśmy za bezmyślność. Olewać ignorantów u władzy, obśmiewać świętości systemów religijnych, demaskować w nich kłamstwo i manipulację - w tamte kierunki ciągnęło nas najbardziej. Tak, byliśmy anarchistami. Uprawialiśmy anarchię w najczystszej postaci, a więc taką, która nie burzy, tylko tworzy; anarchię taką, która podchodzi do danego zjawiska bez starego bagażu pojęciowego. Nie, nie uważaliśmy się za buntowników. Nie odczuwaliśmy potrzeby buntu. Nasze potrzeby były inne: nie przyzwyczajać się do mód, nie poddawać się ogólnie panującym tendencjom, nie dostosowywać się do reszty, nie uznawać za słuszne lub niesłuszne, tylko dlatego, że tak czynią inni. Nieposłuszeństwo było dla nas cnotą. Sławek powiedział mi kiedyś, że "najbardziej opłaca się być nieposłusznym".

Każda moralność stawia w centrum swojego zainteresowania jakieś prawo, a nie człowieka, jak czyni to etyka. Wyśmiewaliśmy więc każdą moralność. Reprezentowaliśmy relatywizm etyczny, byliśmy antyfundamentalistami. Sprawiedliwe i dobre było więc tylko to, co za sprawiedliwe i dobre uważaliśmy. W pracy nad „Andrzejadą” (wcześniej „Ścierwo”) przy dobijaniu zakłamanych, wyświechtanych form i treści czuliśmy się maniakalni i radykalni. To się przekładało na tekst. I na życie. W rozmowach scenariuszowych podporządkowywaliśmy abstrakcję naszej rzeczywistości, a potem obalaliśmy ją z uśmiechem na twarzach. Nie traktowaliśmy tego jak powołania w imię jakiejś wyższej idei. To był wewnętrzny przymus, wynikający z naszych charakterów i doświadczeń. Poszukiwaliśmy i czerpaliśmy z tego radość. W naszym pisaniu nie było kalkulacji. Jeszcze na początku współpracy ustaliliśmy, że piszemy tak, jakbyśmy mieli nieograniczony budżet. Jakże by inaczej! Byliśmy przecież poza nawiasem światka filmowego i żerowaliśmy na obrzeżach, bo nigdy nie wymyśliliśmy niczego genialnego i dochodowego, toteż nikt nie walił do nas drzwiami i oknami, żeby pisać mu scenariusze, żeby robić filmy; sami też się tam nie pchaliśmy, co miało swoje zalety i wady. Obaj pracowaliśmy dla telewizji, dla jednej stacji. Bywało, że Sławek realizował odcinki, które pisałem. Ale chcieliśmy czegoś więcej, niż codzienny serial. Chcieliśmy robić filmy, nasze i o nas.

Terminowe wysyłanie kolejnych partii tekstu zawsze przypadało na ustalony wcześniej dzień. Sławek nigdy się z niczym nie spóźniał. Jak się umawiał, to był. Cenił słowo. I swoje i ludzi. Był profesjonalistą, do końca realizował założony cel. Jestem dumny, że wymyśliliśmy te nasze historyjki, że wspólnie zobaczyliśmy je pod powiekami i spisaliśmy. Podjęliśmy wspólne ryzyko artystyczne. Zamknęliśmy dwa scenariusze: „Snow Story“ i „Andrzejadę“. Są to historie, jak je nazywaliśmy, „poważnie śmieszne“, komediodramaty, w których dzieje się bardzo wiele i długo by o nich opowiadać, ale generalne założenie polegało na tym, że demaskujemy i kompromitujemy schematy i wynaturzenia życia społecznego i relacji międzyludzkich, przede wszystkim tych najbliższych: rodzinnych i partnerskich.

Czarny humor i sarkazm - oba te ostrza Sławek wymierzał również w siebie - nie zawsze śmieszyły mnie tak samo jak jego; piszę ostrza, ale to również tarcze i maski; emocjonalne odruchy obronne, żeby nie zostać znowu zranionym, albo żeby ukryć niezabliźnione rany.

Sławek przez całe życie toczył walkę. O tym, że był molestowany powiedział mi tonem spokojnym i rzeczowym. I to przez kilka lat była jedyna rozmowa na ten temat. Ale on wrócił między nas z końcem 2014 roku, kiedy przybierał już postać choroby, przebiegłej i agresywnej, czego wówczas nie dostrzegałem.

W 2015 spędziliśmy razem kilka dni w marcu, cały czerwiec, a potem cały sierpień. Jak Sławek nie pracował przy serialu, to pisaliśmy nasze historyjki, chodziliśmy na kręgle, włóczyliśmy się po knajpach, rozmawialiśmy i milczeliśmy. Pamiętam pochmurny, deszczowy dzień w ostatnim tygodniu sierpnia. Deszczowe pożegnanie lata. Sławek postanowił skoczyć i od rana szukał w internecie czynnego bungee. Znalazł, pojechaliśmy.

Wjechał windą dźwigową na platformę, rozpostarł ręce i skoczył odbijając się mocno... Patrzyłem z dołu jak spada. Po skoku dostał uderzenia endorfin, wrzucił dyplom do bagażnika i uśmiechał się przez resztę dnia. Na niebie gęstniały ołowiane chmury, ale nie widziałam ich, byłem spokojniejszy, bo mój przyjaciel się wreszcie uśmiechał…

Z wdzięcznością dla przyjaciela,
Którego obecność cię raduje,
Choć cierpisz, spal się jak świeca
I twarz zachowaj pogodną.

Czterowiersz Hafiza, w treści i formie, celnie oddaje nastawienie Sławka do mnie w tamtym dniu, kiedy skoczył na bungee; oddaje też mentalne nastawienie Sławka do pojęcia przyjaźni, do tego, co on za przyjaźń uważał. ...nazajutrz znowu był po drugiej stronie, więc teraz ja spalałem się jak świeca i twarz zachowywałem pogodną, choć czułem coraz większą bezradność wobec choroby, która Sławka zabierała. Nie dostrzegałem symptomów depresji lub je trywializowałem. Nie byłem ze Sławkiem szczery, ukrywałem przed nim moje myśli, bywało, że myślałem o Sławku źle. Złościło mnie, że jest w rozsypce.

Czy Sławek chciałby, żebym opisywał jego depresję i ostatni rok życia? Nie. Wolałby raczej, żebym rozpalił ogień w kominku i napisał dobrą scenę do scenariusza, żebym szanował innych w słowach i czynach, okazywał wdzięczność i współczucie, żebym wybaczał - tego by Sławek dziś sobie życzył, a nie rozpisywania się o mroku. Zła przeszłość i żyjące w niej złe emocje, jeśli nie zostały pokonane, potrafią stać się dla człowieka najcięższym więzieniem. Ładnie to wszystko brzmi, łatwo to napisać... Pobożne życzenia. Pisaliśmy o nich w naszych scenariuszach, które kończą się happy endem. Sławek lubił szczęśliwe zakończenia.

Podnosi maskę samochodu, robi oględziny silnika, sprawdza, czy nie siedzi w nim kuna, kot, albo jakiś inny zwierzak.

Moja pamięć przywołuje dobry czas. Lanckorona, kwiecień 2011. Kultowa willa "Bajka". Jest słoneczne popołudnie, stoimy w kuchni, przy prychającym ekspresie przelewowym, czekamy aż dzbanek napełni się kawą. Napijemy się i usiądziemy do pracy nad „Zamiecią”, naszym pierwszym scenariuszem pełnometrażowym. Z adaptera leci heimat-pop - tak nazwaliśmy gatunek niemieckiej muzyki rozrywkowej z lat 70-tych; jest marszowa, sarkastyczna, śmieszna i całkowicie beztroska, idealnie pasuje do kilku scen z naszego scenariusza. Śmiejemy się przez całą długość płyty.

Listopad 2015. Sławek przyjeżdża samochodem. Wygląda dobrze, oko błyszczące, ze słów i tonu głosu przebija spokój i pogoda ducha. Jeszcze nie weszliśmy do kuchni, jeszcze nie zdjął czarnej wojskowej kurtki, już mnie informuje:

- Znowu piszę.

- O czym?

- A wiesz, dziś napisałem opowiadanie o psie bez jednej nogi. Ma trzy, ale biega i cieszy się tak samo jak zdrowe psy.

Tamtego listopadowego wieczora, kiedy widzieliśmy się ostatni raz, Sławek chciał żyć. Nie mam co do tego żadnych wątpliwości. Nie przyjechał do mnie, żeby się pożegnać. Rozważał przeprowadzkę do Warszawy, miał plany na nowe filmy i nowe życie.

Siedzimy w kuchni, robimy obiad, gadamy, a potem milczymy. Umawiamy się na spotkanie po Świętach. Odprowadzam go do samochodu. Sławek wsiada i odjeżdża. Cieszę się, że jest na dobrej drodze i żyję tym iluzorycznym przekonaniem przez następny miesiąc, do dnia, w którym dowiaduję się, że on odszedł na zawsze.

Dwa lata później dowiedziałem się, że od listopada 2015 r. Sławek był wreszcie pod opieką profesjonalnego terapeuty; wcześniejsi okazali się ignorantami i za to jak Sławka prowadzili powinni stracić prawo do wykonywania praktyki. Terapeuta wyznaczył Sławkowi zadania. Jednym z nich było tzw. rzucanie kotwic, czyli ponowne nawiązanie relacji z ludźmi, którzy byli w życiu Sławka ważni. Sławek odwiedził mnie w listopadzie, żeby rzucić kotwicę. Wiem, że po spotkaniu ze mną był pełen energii. Kilka dni później miał inne spotkanie, po którym zaczął osuwać się w ciemność.

Zmarł w Warszawie 23 grudnia 2015 roku. Był to dzień ponury, w nocy wiał porywisty wiatr...

Spotykam się z pięknymi świadectwami na temat Sławka, ale spotkałem też kłamstwa i bzdury, najczęściej kolportowane przez ludzi, którzy Sławkowi wiele zawdzięczają. Czułem irytację kiedy protekcjonalnie oceniano Sławka jako niedojrzałego. Hej, ty, dojrzały człowieku, pytam cię... Czy osoba niedojrzała utrzymuje i wspiera rodzinę? Czy osoba niedojrzała wybacza rodzinie brak szacunku i nie porzuca ich? Czy osoba niedojrzała nie wdaje się w idiotyczne dyskusje z ignorantami pozującymi na ekspertów sztuki filmowej? Czy osoba niedojrzała nie włazi im w dupę, chociaż to od nich zależy dotacja na film? Czy człowiek niedojrzały czuje niestosowność i zażenowanie, kiedy o losach swojego najważniejszego filmu jest zmuszony rozmawiać z pracodawcą szeptem przy śmietniku na tyłach budynku stacji TV? Czy człowiek niedojrzały, wysłuchawszy bezdomnego alkoholika, wsadza go w samochód, odwozi na oddział szpitalny i znajduje dla niego pomoc? Czy człowiek niedojrzały nie donosi na sąsiadów? Czy człowiek niedojrzały, uderzony i prowokowany wyzwiskami, śmieje się agresorom w twarz i odchodzi z podniesioną głową? Czy człowiek niedojrzały wybacza swojemu niedojrzałemu przyjacielowi, kiedy ten informuje go, że przespał się z jego niedojrzałą partnerką? Czy niedojrzały człowiek rezygnuje z odwetu i wymierzenia sprawiedliwości swoim oprawcom (duchownym katolickim), którzy zniszczyli mu życie? ... Opinie o niedojrzałości kierowane pod adresem chorego i zmarłego na depresję są dowodem niedojrzałości ludzi, którzy takie opinie formułują. Podobnie ma się rzecz z przypisywaniem Sławkowi nadwrażliwości i sentymentalizmu. Sławek zawsze drwił albo śmiał się z każdej rzewności.

Dziś widzę, że moje wspomnienia nt. Sławka układają się w proste zdanie: Sławek opiekował się słabszymi. Było tak z pewnością, bo opiekował się też mną. I tak jak mnie, tak wielu ludziom przynosił pożytek, siłę i dobrą energię, nie oczekując niczego w zamian.

Marcin Grabowski